Keep

Vliegend hert

Vliegend hert

28-07-2015

28-07-2015

28-07-2015

28-07-2015

Het vliegend hert, ook wel groot vliegend hert of hertkever (Lucanus cervus) is een insect uit de orde kevers (Coleoptera). Het is de bekendste soort uit de familie vliegende herten (Lucanidae). Het vliegend hert komt onder andere voor in België en Nederland maar is er erg zeldzaam.

Het vliegend hert is een van de grootste kevers die in Europa voorkomen en kan een totale lengte bereiken van meer dan 9 centimeter.^[1] De Nederlandse naam is te danken aan de enorme kaken van de mannetjes, die vertakt zijn aan het einde en doen denken aan het gewei van een hert. Bij de vrouwtjes ontbreken de vergrote kaken waardoor ze gemakkelijk zijn te onderscheiden.

De mannetjes zien er indrukwekkend uit door hun grote kaken maar kunnen hier niet mee bijten en zijn ongevaarlijk. De kaken dienen alleen om te imponeren en kunnen niet krachtig worden samengetrokken. De vrouwtjes hebben weliswaar kleinere kaken maar deze zijn in tegenstelling tot die van de mannetjes krachtig en scherp en kunnen gemakkelijk verwondingen aan de huid veroorzaken.^[2] Vrouwtjes knagen met de krachtige kaken gaten in de schors van bomen om vervolgens de sapstromen op te likken.

Het verspreidingsgebied van het vliegend hert beslaat grote delen van Europa en strekt zich uit tot in Azië. Het is een bewoner van bosrijke gebieden, waar de larven hun voedsel vinden. Deze eten vermolmd vochtig hout, dat tenminste half begraven is en door bepaalde schimmels moet zijn afgebroken. Het vliegend hert is een kwetsbare soort door deze hoge eisen aan het voedsel en de lange ontwikkelingscyclus van vier tot acht jaar. Het voortbestaan van de kever is in veel streken afhankelijk van bescherming.

Uiterlijke kenmerken

Het vliegend hert is de grootste kever van Europa en de mannetjes vallen daarnaast op door de reusachtige kaken of mandibels die afsteken door de roodbruine kleur. De lichaamslengte van het vliegend hert is zeer variabel. Bij de vrouwtjes varieert deze van 28 tot 45 millimeter en bij de mannetjes van 34 tot 86 mm. Van een ondersoort uit Turkije, Lucanus cervus akbesianus, wordt vermeld dat een lengte van 10 centimeter kan worden bereikt.

Het vliegend hert heeft een typisch kever-achtige bouw met een kleine kop (A), een groot thorax of borststuk (B) en een relatief klein abdomen of achterlijf (C).

Het rechts afgebeelde exemplaar is een mannetje, wat te zien is aan de mandibels (1). De mandibels zijn niet alleen erg lang en breed maar tevens vertakt, waardoor ze op een gewei lijken. Ze vallen op door de roodbruine tot purperachtige kleur die intenser is dan de eveneens roodbruine maar donkerder gekleurde dekschilden. De mandibels hebben een glad oppervlak en zijn dik en van elkaar af gekromd. Ze eindigen in twee doornachtige uitsteeksels. Aan de binnenzijde van iedere mandibel is bij het einde een tandachtige vertakking aanwezig. In de omgeving van deze tand is de binnenzijde van de mandibel voorzien van kleine stekeltjes, de binnenzijde van de mandibel aan de achterzijde bij de kop is glad. De vorm van de mandibels is afhankelijk van de grootte van het mannetje, en dit hangt samen met de leefomstandigheden van de larve, zie ook onder de sectie imago.

Aan de voorzijde van de kop zijn aan weerszijden de kaaktasters aanwezig (2), die er uit zien als antennes en voortdurend vooruit worden gestoken. De bovenste kaaktasters zijn lang en goed zichtbaar. De onderste twee kaaktasters zijn kleiner (niet afgebeeld). Aan de voorzijde van de kop is een opvallende oranje structuur aanwezig die veel weg heeft van een pluk haar (3). Dit zijn de monddelen van de kever waarmee voedsel wordt opgenomen. Omdat geen harde prooien worden gegeten maar alleen vloeistoffen kunnen worden opgelikt zijn de monddelen omgevormd tot zachte, penseelachtige structuren. De ogen (4) zijn achter de kaken gelegen. Het oog is vrij klein en kraalachtig en heeft een zwarte kleur. Het gezichtsvermogen van het vliegend hert is bijzonder slecht. Alleen voorwerpen die heel dicht bij zijn kunnen worden opgemerkt. De kever gebruikt met name zijn andere zintuigen die chemo-receptoren bevatten om voedsel en een partner te vinden.^[2] Deze receptoren bevinden zich op de antennes en de poten. Net voor de ogen zijn de antennes (5) aanwezig, die voor kevers opvallend ver naar achteren geplaatst zijn. De gelobde uiteinden van de antennes vergroten het oppervlak wat de effectiviteit verhoogt.

Net als alle andere kevers heeft het vliegend hert drie paar poten, deze zijn zwart van kleur. De poten zijn erg krachtig zodat de relatief zware kever op boomstammen kan kruipen. Iedere poot is aan het lichaam gehecht door de heup of coxa, deze is op de afbeelding niet zichtbaar. Bij het voorste paar poten (6) is het tweede pootsegment aangeduid; de dij of femur. Dit segment is bij het vliegend hert rond en dik, van de bovenzijde bezien is de dij grotendeels verborgen onder het lichaam. Bij het middelste potenpaar (7) is het derde pootsegment aangeduid; de scheen of tibia. Deze is sterk verbreed en draagt aan de buitenkant duidelijke stekels, die ook wel sporen worden genoemd. Bij het achterste potenpaar (8) tenslotte is de voet of tarsus aangegeven. De voetsegmenten worden tarsi genoemd en de uiteinden dragen drie haakjes waarvan de buitenste twee delen hard en enkelvoudig zijn en het middelste deel is vertakt. Deze binnenste klauwtjes zijn dun en roodachtig van kleur. De voorpoten hebben aan de binnenzijde van de heup een opvallende plek die bestaat uit een goudgele beharing. Deze beharing speelt een grote rol bij de communicatie zodat mannetjes en vrouwtjes elkaar beter kunnen vinden.^[2]

De bovenzijde van de kop wordt beschermd door het kopschild (9), dat zwart van kleur is en een korrelige textuur heeft. Bij het vrouwtje is dit plat wat goed aansluit bij het gestroomlijnde lichaam. Bij het mannetje echter is het kopschild bijna vierkant en heeft duidelijk opstaande randen aan de voorzijde, evenals twee doornachtige uitstulpingen voor de ogen. Het borststuk ligt achter de kop en wordt aan de voorzijde beschermd door het halsschild of pronotum (10). Net als het kopschild heeft het halsschild een korrelige structuur en een zwarte kleur, zodat ze beide afsteken tegen de roodbruine kaken aan de voorzijde en de bruine dekschilden aan de achterzijde. Tussen de dekschilden is aan de voorzijde een kleine plaat aanwezig, die het schildje of scutellum wordt genoemd (11). De verharde dekschilden of elytra (12) dienen ter bescherming van de achterzijde van het borststuk en bedekken ook het gehele achterlijf van de kever. Ze zijn zeer licht in de lengte gegroefd maar dit is moeilijk te zien. De dekschilden of voorvleugels beschermen niet alleen het lichaam maar ook de achtervleugels waarmee gevlogen wordt. De dunne en vliezige achtervleugels zijn kwetsbaar en als de kever niet vliegt worden ze opgevouwen onder de voorvleugels. Zie de sectie levenswijze voor het gebruik van de vleugels.

Onderscheid met andere soorten

Een mannetje is door de vergrote kaken onmiskenbaar en is niet te verwarren met andere kevers. De kaken zijn zelfs bij heel kleine exemplaren duidelijk verlengd. Vrouwtjes kunnen verward worden met andere grote kevers zoals de in België en Nederland voorkomende grote spinnende watertor. Dit is een waterkever die zelden het land betreedt. Ook de neushoornkever doet enigszins denken aan een vliegend hert vanwege het neushoorn-achtige uitsteeksel aan de bovenzijde van de kop. Deze is echter enkelvoudig en lijkt niet op de kaken van de mannetjes.

In Nederland komen naast het ‘gewone’ vliegend hert nog drie andere soorten voor, die veel kleiner blijven. Het klein vliegend hert (Dorcus parallelipipedus) is van deze drie de grootste soort. Het klein vliegend hert lijkt veel op de vrouwtjes van het vliegend hert, maar blijft kleiner (tot 3 centimeter). Ook het blauw vliegend hert (Platycerus caraboides) en het rolrond vliegend hert (Sinodendron cylindricum) komen hier voor, al zijn ze zeldzaam. Ze zijn bovendien veel kleiner dan het vliegend hert. Geen van deze drie soorten vliegende herten is als zodanig te herkennen, omdat een geweiachtige vergroeiing van de mandibels ontbreekt. Het blauw vliegend hert heeft meer de vorm van een loopkever en het rolrond vliegend hert doet door het sterk gewelfde lichaam meer denken aan een mestkever.

De larve is gemakkelijk te verwarren met die van bladsprietkevers, zoals de neushoornkever (Oryctes nasicornis) en de meikever. Ook deze larven hebben een enigszins gekromd, C– vormig lichaam dat wit van kleur is met een oranje kop en poten. De belangrijkste verschillen zijn de kaken en de achterlijfspunt. De mandibels van de larve van het vliegend hert zijn recht, die van de andere twee soorten zijn duidelijk gekromd. De achterlijfspunt van de larve van het vliegend hert is kaal, terwijl die van de andere soorten behaard is. Een ander verschil zijn de plooien op de bovenzijde van de larven; bij het vliegend hert zijn alleen plooien aanwezig tussen de lichaamssegmenten. Bij de meikever en de neushoornkever (en alle andere bladsprietkevers) zijn aan de bovenzijde ook tussenliggende plooien te zien. De larven van de neushoornkever hebben daarnaast een meer geprononceerde verdikking rond de stigma, de oranjerode vlekjes op de flanken die bestaan uit ademopeningen. Zie voor afbeeldingen van de larven onder larve

Verspreiding

Het vliegend hert is een Palearctische soort die voorkomt in zuidelijk, centraal en delen van noordelijk Europa. Het verspreidingsgebied strekt zich van west naar oost uit van noordelijk Spanje en delen van Portugal tot in oostelijk Rusland. Het zuidelijkste deel van het verspreidingsgebied bevindt zich in Turkije, het noordelijkste deel in Scandinavië. Ook in Groot-Brittannië komt de kever voor, hoewel uitsluitend in het zuiden en voornamelijk in het zuidoosten; in Wales zijn de populaties zeer versnipperd. Slechts in enkele streken is de soort nog plaatselijk algemeen. In Duitsland komt het vliegend hert in het gehele land voor, met uitzondering van hoger gelegen delen. Ook in andere landen binnen het verspreidingsgebied komt de kever vrij algemeen voor, al is het zelden een vaak geziene soort. Langs de randen van het verspreidingsgebied in Europa echter zijn de populaties versnipperd. De randen van het areaal worden bepaald door de wintertemperatuur, in te koele streken kan de larve zich niet ontwikkelen. Nederland is een van de landen die op de grens ligt; alleen in het oosten en zuiden komt de kever nog voor. Toch is de soort ook noordelijker te vinden zoals Denemarken en volgens een verspreidingskaart van Mario Franciscolo uit 1997 zelfs in zuidelijk Finland.

België

In België komt de kever in Vlaanderen voor in twee kerngebieden; de grootste in het Brussels Gewest rondom de stad Brussel en in het oosten rond het bosachtige gebied bij Voeren tot in het oostelijke deel van de Kempen. Tot 1950 – 1960 was de soort rond Brussel nog vrij algemeen, maar deze aanwezigheid verminderde sterk tussen 1970 en 1980. In Wallonië komt de kever vooral voor aan de rand van stedelijke gebieden, zoals Luik en Hoei. Biologen vermoeden dat ook in gebieden met brede riviervalleien populaties voorkomen, zoals in Hene, Ourthe en Viroin. In Antwerpen kwam de soort vroeger ook voor maar is hier al lange tijd verdwenen: de laatste waarneming was nog van voor 1967. Nog langer geleden kwam de soort voor rond de plaats Mol: de laatste waarneming hier is uit 1877.De kever wordt gevonden rond het Zoniënwoud waarbij opvalt dat vrijwel alle aangetroffen dieren uit de buurt van het woud komen en zelden uit het bos zelf.

Uit een verspreidingskaart van 1973 blijkt dat de soort verspreid over het land werd aangetroffen.

Nederland

De verspreiding van het vliegend hert in Nederland is onderwerp geweest van veel onderzoek. Hierdoor zijn de groottes en dichtheden van de verschillende populaties nauwgezet in kaart gebracht. Van alle populaties van het vliegend hert in Nederland zijn ook gedetailleerde beheersplannen gemaakt. Deze rapporten zijn online te bekijken, zie onder de externe links. In Nederland is het vliegend hert zeer zeldzaam; het areaal is de laatste decennia sterk achteruitgegaan. Het aantal waarnemingen is weliswaar groter dan vroeger maar dit is te wijten aan intensiever onderzoek naar de kever en niet aan een stijging van het aantal exemplaren.

Tegenwoordig komt de soort voor in vier kerngebieden, in andere plaatsen is de kever uitgestorven. Tot 1980 kwam de soort bijvoorbeeld nog voor rond Breda, maar hier is de kever sindsdien verdwenen. Van de populatie rond Maarheeze zijn geen waarnemingen meer na 1950, zodat aangenomen wordt dat de kever ook hier verdwenen is. In Noord-Brabant wordt de soort hierdoor beschouwd als uitgestorven en ook in Drenthe zijn al sinds 1980 geen exemplaren meer aangetroffen. Tegenwoordig zijn er slechts vier kerngebieden in drie provincies waar populaties van het vliegend hert voorkomen. In Overijssel bij Mander (1), in Gelderland op de Veluwe (2) en ten oosten van Nijmegen (3) en tenslotte in het zuiden van Limburg (4).

De Overijsselse populaties komen voor rond de dorpskern Mander, onderdeel van de Twentse gemeente Tubbergen. Er zijn waarnemingen bekend van de Manderheide tot iets ten noorden van Tubbergen. Op de Veluwe is het vliegend hert zowel in het centrale deel als het noordoosten te vinden en ook in de Veluwezoom is de soort rond 2004 nog aangetroffen.

In Gelderland zijn populaties gevonden bij Groesbeek en Mook, die tegen de grens met Duitsland liggen en waarschijnlijk doorlopen in Reichswald. Dit is een bosgebied tussen Kleef en Goch in Noordrijn-Westfalen langs de Nederlandse grens.

Het grootste verspreidingsgebied van de kever binnen Nederland is gelegen in Limburg. Het is geen aaneengesloten gebied maar betreft meerdere nabijgelegen populaties die verschillen in grootte. Bij Margraten zijn populaties bekend van de Heerderberg, de Juliana groeve, de Hondsberggrub, Noorbeek en rond Houthem. Rond Heerlen en Voerendaal zijn eveneens populaties bekend, evenals in de omgeving van Nuth. In Valkenburg aan de Geul zijn veertig vliegende herten aangetroffen in Schaelsberg, Schoonbron en Keutenberg.

In Nederland en België is het vliegend hert voornamelijk in de maanden juni, juli en augustus te zien.

Het vliegend hert komt vooral in eikenbossen voor en geldt als een typische bewoner van oude, nauwelijks door mensen beroerde loofbossen, waar voldoende omgevallen bomen blijven liggen die door de larven gebruikt worden als voedsel. Dergelijke bossen komen in Nederland en België maar ook elders in Europa echter niet of nauwelijks voor.

Het vliegend hert is in Nederland en België voornamelijk te vinden in beboste gebieden, langs bosranden of op open plekken in het bos. Ook in zogenaamde spaartelgenbossen komt de kever voor; de bomen van dergelijke bossen worden afgezaagd waarbij enkele takken (spaartelgen) gespaard worden zodat ze uit kunnen groeien. Dergelijke bossen komen in Nederland onder andere voor op de Veluwe. Het spaartelgenbos is voor het vliegend hert een goede leefomgeving omdat het bos bestaat uit bomen die gekapt zijn maar waarvan een uitschieter van de stam tot een nieuwe boom is verworden. De oorspronkelijke stam is veel dikker en ouder dan de boom, en vaak deels verrot wat gunstig is voor de kansen van de larven.

De kever kan echter ook worden aangetroffen in sterk door de mens aangepaste landschappen zoals houtwallen, parken, boomgaarden en tuinen. De larven duiken soms op in tuinen in bielzen en in verzonken schuttingpalen. Ook zijn wel larven aangetroffen in zeer humeuze grond, in composthopen en in hopen houtsnippers.

Vrijwel altijd dienen eiken (Quercus) als voedsel voor de larve. Voornamelijk de zomereik (Quercus robur) en wintereik (Quercus petraea) worden gegeten. Sporadisch zijn ook larven gevonden in andere bomen, zoals de beuk (Fagus sylvatica), de iep (Ulmus) en de linde (Tilia).

Het vliegend hert is een grote soort die zich overdag meestal schuilhoudt in bomen, zoals op de schors tussen begroeiing of in de kruin. Ondanks de opvallende verschijning is de kever hierdoor moeilijk waar te nemen. In de late middag, enige uren voor de schemering invalt, worden met name de mannetjes actief. Ze vliegen uit of kruipen over de takken en gaan op zoek naar een partner. Bij lagere temperaturen -onder de 16° Celsius- kan de kever niet vliegen. De vrouwtjes zijn niet zo actief; ze zijn vrij honkvast en vliegen minder vaak en over kortere afstanden dan de mannetjes. De vrouwtjes kunnen een afstand tot één kilometer afleggen terwijl van mannetjes bekend is dat ze tot drie kilometer kunnen vliegen. Vrouwtjes worden vaker overdag gezien dan mannetjes.

Het mannetje wordt in zijn doen en laten sterk beperkt door zijn grote en zware kaken. Tijdens het vliegen moet hierdoor een bijna verticale lichaamspositie worden aangenomen om het zwaartepunt op de juiste plaats te houden en in evenwicht te blijven. In vlucht worden de poten gespreid wat een opmerkelijk gezicht is. Als de kever gaat vliegen worden eerst de grote en dikke verharde voorvleugels (de dekschilden of elytra) naar de zijkant verplaatst. De voorvleugels zijn tot beschermende schilden omgevormde voorste vleugelpaar. De kwetsbare achtervleugels zijn de vleugels waarmee gevlogen wordt; ze zijn dun en vliezig en hebben een oranjebruine kleur en bruine vleugeladering. Tijdens het vliegen worden de dekschilden omhoog gehouden terwijl met de achtervleugels snelle bewegingen worden gemaakt. Bij het vliegen maken de vleugels een zacht brommend en voor de mens duidelijk hoorbaar geluid.

Voortplanting en ontwikkeling

Levenscyclus van het vliegend hert.

Het vliegend hert behoort net als alle kevers tot de Pterygota: de gevleugelde insecten. Deze zijn weer verdeeld in twee hoofdgroepen: de Exopterygota en de Endopterygota. De Exopterygota kennen een onvolledige gedaanteverwisseling, dit betekent dat ze in stapjes vervellen en als juveniel nog klein zijn maar wel op de ouderdieren lijken en steeds groter worden. Bij iedere vervelling krijgen ze meer kenmerken van de volwassen dieren; een popstadium ontbreekt echter. Kevers als het vliegend hert behoren tot de andere groep: de Endopterygota, die een volledige gedaanteverwisseling kennen. Deze insecten hebben een wormachtige larve, zoals de maden van vliegen. De larven moeten als ze zich volledig hebben ontwikkeld verpoppen waarna het volwassen dier of imago verschijnt.

Links is de levenscyclus van de kever schematisch weergegeven. Het vliegend hert begint zijn leven in een ei (A), waaruit de jonge larve (B) kruipt. Deze vervelt een aantal maal tot de larve volledig is ontwikkeld (C). De larve vervelt voor de laatste maal waarbij het lichaam in een pop (D) transformeert. De mannelijke pop (links) is duidelijk te onderscheiden van de vrouwelijke pop (rechts), deze laatste is in de popkamer afgebeeld. Uit de pop verschijnt vervolgens de volwassen kever (de imago) (E), met links het mannetje en rechts het vrouwtje.

Een volwassen vliegend hert leeft relatief kort en de dieren zijn voornamelijk bezig een partner te zoeken. De vrouwtjes scheiden feromonen af, geurstoffen die een sterke seksuele prikkeling hebben op de mannetjes. Ze kunnen een vrouwtje van grote afstand waarnemen en kilometers vliegen op zoek naar een partner. Om een vrouwtje te vinden vliegt het mannetje uit of loopt hij over boomstammen en als hij een vrouwtje tegenkomt maakt hij deze het hof, maar als het een mannetje betreft, oftewel een concurrent, zal de kever een gevecht beginnen.

Balts

De mannetjes voeren een krachtmeting waarbij ze proberen elkaar omver te werpen. Niet zelden tilt de ene kever zijn rivaal hierbij op waarbij het slachtoffer los van de ondergrond komt. Het borststuk van de agressor kan hierbij naar boven scharnieren, de krachtige poten worden gebruikt om zich stevig aan de ondergrond te ankeren. Het is echter een gevecht op punten; de kevers zijn vrij langzaam en het gevecht heeft veel weg van een worsteling. Omdat de kevers zich niet zelden op een tak bevinden zal de verliezer naar beneden tuimelen en voorlopig buiten bereik blijven. De kever kan door de val gewond raken. Uiteindelijk blijft een enkel mannetje over dat met het vrouwtje kan paren.
Lange tijd werd gedacht dat de mannetjes uitsluitend met elkaar vechten om met een vrouwtje te kunnen paren. Uit waarnemingen blijkt echter dat de vrouwtjes, die met hun kaken vocht uit bomen kunnen oplikken, de mannetjes soms voeren met deze sappen. De mannetjes kunnen zelf moeilijk eten door hun buitenproportionele kaken waardoor het opsporen van een vrouwtje niet alleen nageslacht maar ook voedsel oplevert.

Bij de paring klimt het mannetje op het vrouwtje en maakt met zijn achterlijfspunt contact met die van zijn partner. Opvallend is dat het mannetje zijn kaken hierbij als een soort hekwerk voor het vrouwtje houdt, zodat ze geen kant meer op kan. De paring vindt meestal plaats in bomen en wordt zelden waargenomen. Er zijn waarnemingen bekend van mannetjes die probeerden te paren met een dood vrouwtje.

Ei

Na de paring worden na enige tijd de eitjes afgezet. Lange tijd werd gedacht dat dit er ongeveer 50 tot 100 zouden zijn maar uit nieuw onderzoek blijkt dat de vrouwtjes slechts enige tientallen eieren produceren. Een vrouwtje is in staat om een tweede maal eitjes te ontwikkelen in het seizoen, maar dit komt waarschijnlijk bij slechts de helft van alle exemplaren voor.

De eitjes worden een voor een afgezet tegen het hout in door de vrouwtjes gegraven gangen in de bodem. Het gaat daarbij meestal om het hout van de eik en anders van andere loofbomen, maar ook in de wortels van naaldhout is de larve aangetroffen. Gezonde bomen zijn echter ongeschikt; alleen boomstronken die zijn aangetast door witrot of eikenrot komen in aanmerking als voedsel. Zie voor een beschrijving van het voedsel van de larve onder voedsel. De eitjes worden door het vrouwtje in het hout afgezet door haar zogenaamde ovipositor of legbuis. Deze is in rust niet zichtbaar en wordt alleen bij het afzetten van de eitjes uitgestulpt. Het ei is lichtgeel van kleur en ovaal maar vrijwel rond van vorm en heeft een doorsnede van ongeveer 3 millimeter. Na twee tot vier weken komt een kleine, made-achtige larve tevoorschijn.

Larve

De larve lijkt op een engerling, de larve van de meikever of van een andere soort die tot de bladsprietkevers (Scarabaeidae) behoort. De larve is wit van kleur en is enkele millimeters lang als het ei wordt verlaten. Ze groeit snel en is na een jaar enkele centimeters lang.

owel de uiteindelijke grootte als de levensduur van de larve zijn in vergelijking met andere insecten sterk afhankelijk van het voedselaanbod en de klimatologische omstandigheden. De larve kan in uitzonderlijke gevallen een lengte van tien centimeter en een leeftijd van acht jaar bereiken voordat de verpopping plaatsvindt. Dit gebeurt in drie ontwikkelingsstadia.

De larve heeft drie paar oranje, gelede en verharde poten en een rond en zeer stevig kopschild. Zowel de poten als het kopschild zijn oranje van kleur en steken af tegen het witte lichaam. Het kopschild van de larve bestaat uit een helm-achtig chitinepantser en bevat de monddelen, opvallend zijn de naast de monddelen gelegen antennes.

Het lichaam van de larve bestaat naast de kop uit het borststuk en het achterlijf, welke in het larvestadium moeilijk te onderscheiden zijn. Het lichaam is gesegmenteerd en bestaat uit een tiendelig achterste deel aan de achterzijde, een driedelig deel dat ieder een potenpaar draagt in het midden en een voorste deel dat bestaat uit de kop. Het achterste deel van de larve wordt na de metamorfose het achterlijf, de drie potendragende delen verworden na de gedaanteverwisseling tot het borststuk.

Aan de zijkant is op ieder lichaamssegment een opening of stigma zichtbaar. Deze openingen zijn onderdeel van de lichaamsademhaling van de larve. Net als alle insecten hebben zowel de larven als de kevers openingen waardoor de zuurstof direct naar de cellen wordt gevoerd middels een tracheeënstelsel. Bij de volwassen kevers zijn de openingen niet zichtbaar omdat ze onder de dekschilden zijn gelegen.

De larve van het vliegend hert is vaak te vinden op een diepte van 15 tot 40 centimeter. De larve leeft vaak op de grens tussen de grond waar het hout zich in bevindt en het aangetaste hout. Jongere larven graven zich soms in het hout, als de larve aan verpopping toe is wordt het hout verlaten en trekt de larve de grond in.

De larve kan geluiden maken die worden voortgebracht door lichaamsdelen tegen elkaar te strijken, de zogenaamde stridulatie. De larve heeft hiertoe verharde en geribbelde structuren die langs elkaar gestreken worden en hierdoor geluid produceren. Deze aanpassing dient om te communiceren en dergelijke lichaamsaanpassingen vinden we ook bij de sprinkhanen en krekels en bij de cicaden. Bij deze twee groepen dient stridulatie om het andere geslacht te lokken maar de larve van het vliegend hert kan zich nog niet voortplanten waardoor niet geheel duidelijk is wat de functie is van het vermogen tot stridulatie. Het stridulatie-orgaan bestaat uit een opstaande verharde rand aan de heup of coxa aan het middelste potenpaar van de larve. De coxa is hiertoe duidelijk vergroot. Aan de trochanter van de achterpoot is een serie verharde knobbels aanwezig, die langs de rand aan de coxa wordt gestreken, wat een knarsend geluid veroorzaakt dat een frequentie heeft van 11 kilohertz en soms wordt herhaald. Het geluid is te horen via deze externe site.

Pop

Als de larve zich volledig heeft ontwikkeld vindt de verpopping plaats. Hierbij breekt de larve voor de laatste keer uit zijn worm-achtige huid en vormt een pop in de omliggende aarde. Omdat de larve stoffen uitscheidt die de omliggende aarde doen samenklitten, ontstaat een cocon die zo groot is al een kippenei. De pop van de vrouwelijke exemplaren is typisch keverachtig, een bleekgele kleur met een duidelijk gesegmenteerde achterzijde en voorgevormde pootjes, ogen en antennes. De pop van de mannetjes is door de aanwezigheid van de enorme kaken in één oogopslag te onderscheiden.

Lange tijd werd gedacht dat de kever maandenlang nodig had om zich gedurende het popstadium te metamorfoseren van een larve tot een kever. Het blijkt echter dat de pop na twee tot vier weken volledig is omgebouwd tot een imago. De lengte van het popstadium is veranderlijk en hangt af van omgevingsfactoren als temperatuur en vochtigheid.

Omdat de larve zich meestal in de herfst verpopt en de popkamer zich meestal op een vorstvrije plaats bevindt blijft de reeds uit de pop geslopen kever hier zitten om te overwinteren en komt pas in de zomer uit de bodem tevoorschijn. Hierdoor lijkt het inderdaad alsof de pop pas na vele maanden uitkomt.

Imago

Drie mannetjes van het vliegend hert.

De volwassen kever wordt de imago genoemd en zowel de mannetjes als de vrouwtjes kennen een aanzienlijke variatie in lichaamslengte. De grootte van de volwassen kever staat in direct verband met de levensomstandigheden van de larve. De omgevingstemperatuur en andere klimatologische omstandigheden spelen hierbij eveneens een rol. De belangrijkste factoren zijn de omgevingstemperatuur gedurende de ontwikkeling en het aanbod van geschikt voedsel. Met name dit laatste ligt bij het vliegend hert erg nauw; alleen door bepaalde schimmels aangetast hout is geschikt als voedsel. Als tijdens de ontwikkeling de schimmels verdwijnen moet de larve letterlijk op een houtje knagen en blijft veel kleiner dan exemplaren die een onbeperkt voedselaanbod hebben gehad.

Larven die het slecht hebben gehad groeien uit tot kleine kevers, larven die onder optimale omstandigheden leven worden grote exemplaren, zie ook onder het kopje ontwikkeling. Kleine mannetjes hebben een onderontwikkeld ‘gewei’ dat niet alleen kleiner maar ook smaller en minder vertakt is en hooguit enkele stekeltjes aan het einde heeft. Op de afbeelding rechts is dit goed te zien; het linker en het rechterexemplaar lijken totaal niet op elkaar. Het zijn echter drie vormen van de mannetjes van het vliegend hert, het linker exemplaar is de dwergvorm (forma minor), het middelste exemplaar is de tussenvorm (forma media) en het rechterexemplaar is de grote vorm (forma major). Ook de kleinste mannetjes zijn ondanks het ontbreken van gewei-achtige kaken nog steeds makkelijk te onderscheiden van de vrouwtjes door de duidelijk verlengde mandibels.

De kleine exemplaren van het vliegend hert werden vroeger ook door wetenschappers als een aparte soort beschouwd. De bioloog J. T. Clark beschreef de kleinere vormen van het vliegend hert als Lucanus capreolus, maar dit is achterhaald. De naam capreolus betekent ‘ree’, het is een metonymie voor de kleinere mandibels van de mannetjes en slaat op het kleine gewei van de ree in vergelijking met het hert.

Een vliegend hert leeft eenmaal volwassen niet erg lang, de mannetjes leven slechts enkele weken terwijl de vrouwtjes hooguit één tot twee maanden in leven blijven.

Voedsel

De kever voedt zich uitsluitend met suikerrijke goedjes als plantensappen van de beuk en de eik. Het vliegend hert snoept van de wondsappen waarbij die van oude eiken een voorkeur lijken te hebben. Er is wel eens een waarneming gedaan van een vliegend hert dat een bijennest probeerde binnen te dringen maar de kevers worden niet zo sterk aangetrokken door honing als bijvoorbeeld de doodshoofdvlinder.

Van vrouwtjes is beschreven dat ze de bast open kunnen knagen om zo een sapstroom van wondvocht te veroorzaken welke vervolgens wordt opgelikt. De mannetjes kunnen moeilijk eten omdat de enorme kaken dat verhinderen. De mannetjes van het vliegend hert likken met hun penseel-achtige monddelen wel eens aan overrijp fruit, er zijn verschillende waarnemingen gedaan van exemplaren die aan kersen likten.

De larve van het vliegend hert leeft uitsluitend van hout. Dit voedsel bevat niet veel voedingsstoffen terwijl een larve erg groot moet worden om te kunnen verpoppen. Daarom bepaalt de hoeveelheid voedsel sterk de lengte van het larvale stadium; bij optimale omstandigheden verpopt de larve al na vier jaar, bij slechtere omstandigheden na tot wel acht jaar. Deze lange ontwikkelingsduur is een nadeel; de larve leeft in rottend materiaal maar moet het hier jarenlang mee doen.

Bij keversoorten waarvan de larven uitsluitend van hout leven is er altijd een specifieke voorkeur. Dit geldt niet alleen voor de boomsoort, bijvoorbeeld naaldhout of hout van loofbomen, maar ook of de boom nog leeft of is afgestorven. Binnen de groep van kevers die als larve van dood hout leven is er daarnaast een verdere specialisatie, sommige keverlarven leven van kurkdroog, pas geveld hout, andere van dood hout dat al wat langer geleden is afgestorven en er zijn zelfs kevers die als larve leven van hout dat al in staat van verrotting verkeert. De larve van het vliegend hert behoort tot de laatste groep en leeft van vermolmd, vochtig hout dat al enige tijd afgestorven is waardoor het is aangetast door schimmels. Meer specifiek moet het hout zijn aangetast door schimmels die bekendstaan als witrotschimmels, zoals eikenrot, en die het hout deels afbreken.^[12] Hierbij wordt de cellulose en de stof lignine afgebroken waarbij de in het hout aanwezige suikers ongemoeid worden gelaten. Het zijn deze suikers waar de larve van leeft maar het spijsverteringskanaal kan deze omzetting zelf niet uitvoeren en laat de schimmels het hout ‘voorverteren’. Er zijn ook schimmels die het hout omzetten maar hierbij zelf ook de suikers verbruiken, de zogenaamde bruinrotschimmels. Hout dat door dergelijke schimmels is aangetast is dan ook ongeschikt voor de larve.

Het hout mag niet uitdrogen; in droog hout kunnen de larven niet overleven. Het mag niet te nat zijn maar moet wel enige vochtigheid hebben, uit veldstudies blijkt dat eierleggende vrouwtjes een grote voorkeur hebben voor eikenstronken die langs het water staan. Een probleem van de specifieke voedselvoorkeur van de larve is de duur van de ontwikkeling. De larve kan de eerste tijd in perfecte omstandigheden leven maar omdat de ontwikkeling minstens vier jaar duurt kunnen de omstandigheden gedurende deze tijd drastisch veranderen en dit heeft een grote invloed op de ontwikkelingsgraad. De omstandigheden gedurende de ontwikkeling uiten zich onder andere in de lichaamsgrootte van de kever en ook in bijvoorbeeld de lengte en vorm van de kaken van de volwassen kever. De variabele larvale omstandigheden verklaren de grote variatie in verschijningsvormen tussen zowel de mannetjes als de vrouwtjes.

(Tekst bron: nl.wikipedia.org)

(bron: wmnatuurfotografie.nl)